Türkiye-Irak ilişkilerinde yeni gelişmeler bekleniyor

Dr. Nejat TAMZOK

İki komşu ülke, Türkiye ve Irak arasında pek çok sorun var.

PKK’nin Irak’taki varlığı ile su konusundaki ihtilaflar bu sorunların başında geliyor.

Türkiye, Irak’tan PKK’nin topraklarındaki varlığını bitirmesini isterken, Irak, Fırat ve Dicle'den daha fazla su bırakılmasını talep ediyor.

Uzun yılardır süregelen bu sorunlara, bugüne kadar etkili çözümler bulunabilmiş değil.

Son dönemde ortaya çıkan bir diğer sorun ise Irak petrolünün Türkiye üzerinden geçişiyle ilgili oldu.

Irak, Bağdat hükümetinin izni olmaksızın Türkiye’nin Kürt Bölgesel Yönetimi’nden petrol ihracatı yaptığı gerekçesiyle 2014 yılında Uluslararası Ticaret Odası'na dava açtı. Burada verilen tahkim kararının ardından geçtiğimiz Mart ayında Irak’ın kuzeyi ile Türkiye arasındaki boru hattı üzerinden yapılan petrol ihracatı durduruldu.

Türkiye’nin Bağdat’a 1,5 milyar dolar tazminat ödemesine karar verildiği basına yansıdı, ancak Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, iki tarafın da kabul ve reddedilen talepleri olduğunu, dolayısıyla iki tarafın da tazminat ödeyeceğini duyurdu.

Neticede, Irak ve Türk heyetleri arasında ihracatın sürdürülmesine yönelik olarak Mart ayından bu yana yapılan görüşmelerden bir sonuç alınamadı.

IRAK PETROL BAKANI ANKARA’DA

Tüm bu gelişmelerin sonrasında, Irak Petrol Bakanı Hayan Abdel-Ghani, Kuzey Irak’tan Ceyhan terminaline petrol ihracatının yeniden başlatılmasını görüşmek üzere hafta başında Ankara'ya geldi.

Abdel-Ghani’nin, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar ile bir araya gelerek dava konularını müzakere etmesi ve ihracatı geciktiren engellere ilişkin çözüm önerilerini masaya getirmesi bekleniyor.

Ekonomisi neredeyse tamamen petrol gelirlerine dayalı olan Irak tarafında toplantının sonucu ve varılacak anlaşma önemli görülüyor. Aslında bu konu sadece Irak değil uluslararası piyasalar için de önemli. Nitekim sadece müzakere haberlerinin duyulması bile petrol fiyatlarında bir duraksamaya yol açabildi.

DIŞİŞLERİ BAKANI FİDAN IRAK’TA

Diğer taraftan, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan 22-24 Ağustos tarihlerinde Irak'a resmi bir ziyarette bulunuyor. Fidan, Bağdat’ta Irak Başbakanı Muhammed Şiya es-Sudani ve Erbil'de Kuzey Irak yönetimiyle görüşecek.

Sonrasında ise Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın Irak’a bir ziyarette bulunması bekleniyor.

Körfez ülkeleriyle ilişkilerini hızla iyileştirmekte olan Türkiye için Irak’la ilişkilerin gelişmesinde de bu ziyaretlerin önemli bir fırsat olarak görüleceği açık. Dolayısıyla, Fidan’ın ziyaretinde petrol akışının sürdürülmesi konusunda önemli adımlar atılması muhtemeldir.

Ancak, gelişmeler bununla sınırlı kalmayabilir ve yenilerini de bekleyebiliriz.

BİR YOL PROJESİ DE IRAK’TAN

Irak’ın Kalkınma Yolu Projesi’yle ilgili alınacak kararlar, muhtemel gelişmelerin başında gelmekte. Geçtiğimiz günlerde Irak başbakanının Türkiye ziyareti sırasında tekrar gündeme gelen bu proje ile Basra Körfezi’nden Türkiye sınırına uzanacak kara yolu ve demir yolu hatlarının yapılması planlanıyor. Bu projeyle sadece Irak’ın değil körfez ülkelerinin de doğrudan Avrupa’ya açılması öngörülmekte.

Körfez enerji kaynaklarının yanı sıra başta Çin olmak üzere Güneydoğu Asya ticaretinin de Süveyş Kanalı yerine bu yol üzerinden çok daha düşük maliyetle Avrupa'ya ulaştırılacağı hesaplanmakta. Böyle bir proje, sadece körfezin jeopolitiğini değil, küresel dengeleri de önemli ölçüde etkileme potansiyeline sahiptir.

Bu noktada Türkiye’nin konumu, elbette son derece önemlidir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın da hayata geçirilmesi için bakanları görevlendirdiğini söylediği bu proje, Fidan’ın ziyareti sırasında konuşulacak konuların en başında gelecek ve projedeki muhtemel ortaklık ise iki ülke arasındaki ilişkilerin seyrinde birinci dereceden etkili olacaktır.

Yapımındaki zorluk derecesi gibi yeni sorunlar yaratma potansiyelinin de oldukça yüksek olduğunu düşündüğüm bu projeye Türkiye’nin ne ölçüde dâhil olacağını hep birlikte bekleyip göreceğiz.

Amasra/Ağustos 2023