Enerji Günlüğü - SHURA Gündem’in yedinci sayısında 28 Nisan 2025 Pazartesi günü, İspanya ve Portekiz’in elektrik sistemlerini kapsayan İber Yarımadası’nda yaşanan büyük çaplı elektrik kesintisi ele alınarak, enerji dönüşümü ve şebeke güvenliği açısından bu kesintiden neler çıkarılabileceği değerlendirildi.
Bu sistemsel çöküşün, modern elektrik sistemlerinin kırılganlıklarını ve yüksek oranda yenilenebilir enerjiye dayalı sistemlerde enerji güvenliğine ilişkin soruları bir kez daha gündeme taşıdığı kaydedildi.
ELEKTRİK KESİNTİSİ NEDEN OLDU
İspanya iletim sistemi operatörü Red Electrica (REE)’nın Haziran sonunda yayınlanan detaylı raporu, kesintinin teknik yönünü büyük ölçüde açıklığa kavuşturdu.
Elektrik sisteminin çöküşü birbirini tetikleyen yapısal kırılganlıkların sonucu gerçekleşti. Bu olay, yüksek yenilenebilir enerji içeren sistemlerde voltaj ve frekans kontrolünün hayati önemini ortaya koydu. Olayın temel nedeni düşük sistem ataletinden ziyade gerilim kontrol mekanizmalarının yetersizliğiydi. Ancak düşük atalet, frekans ve gerilim salınımlarının hızla büyümesini tetikledi.
SİSTEMİN ÇÖKÜŞÜ DÜŞÜK ATALETİN DOĞRUDAN SONUCU DEĞİLDİ
Elektrik kesintisinin başladığı sırada İspanya elektrik üretiminin yaklaşık %70’i güneş ve rüzgar enerjisinden sağlanıyordu. Bu durum ilk başlarda sistem ataleti (inertia) eksikliğinin elektrik kesintisinin temel nedeni olabileceğini gündeme getirmiş olsa da, REE raporuna göre, sistemin çöküşü düşük ataletin doğrudan sonucu değildi.
VOLTAJ KONTROLÜ VE ŞEBEKE İZLENEBİLİRLİĞİ KRİTİK
Asıl neden, gerilimdeki dalgalanmalar, kontrolsüz üretim kayıpları ve iletim sistemindeki ani reaktif güç değişimleriydi. Raporda, sistemde daha fazla atalet olsaydı bile çöküşün önlenemeyeceği belirtilmekte. Bu analiz, yenilenebilir ağırlıklı sistemlerde voltaj kontrolünün ve şebeke izlenebilirliğinin ne kadar kritik olduğunu net bir şekilde ortaya koydu.
TÜRKİYE İÇİN ÇIKARILABİLECEK DERSLER
Çalışmada 28 Nisan 2025 İber Yarımadası elektrik kesintisinden çıkarılacak 8 kritik ders şöyle sıralandı:
1.Şebeke genişleme ve modernizasyonu, dağıtık enerji kaynakları göz önüne alınarak planlanmalıdır.
2.Dağıtık ve öz tüketim tesislerinin gerçek zamanlı izlenebilirliği sağlanmalı ve dağıtık enerji kaynaklarından iletim ve dağıtım işletmecilerine veri akışı artırılmalıdır.
3.İletim ve dağıtım şebeke operatörleri arasındaki koordinasyon artırılmalıdır.
4.Şebeke esneklik seçenekleri (enerji depolama, talep tarafı katılımı vb.) çeşitlendirilmeli ve acil durumlarda hızla devreye alınabilmelidir.
5.Dinamik fiyat sinyalleri ve akıllı sayaçlar yaygınlaştırılarak talep esnekliği artırılmalı ve toplayıcılık (aggregator) mekanizması ile üreten tüketiciler piyasaya erişim sağlamalıdır.
6.İnverter tabanlı üretimde gerilim kontrol kriterleri netleşmeli ve reaktif güç desteği iletim ve dağıtım seviyesinde entegre şekilde kurgulanmalıdır.
7.Enterkonnekte hat kapasiteleri artırılmalı ve gerekli kontrol sistemleri oluşturulmalıdır.
8.Ülke genelinde akıllı ve mikro şebeke uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. Kritik altyapılarda (örneğin hastane, havalimanı vb) mikro şebeke uygulamaları zorunlu kılınabilir.
