Enerji Günlüğü - Piyasa şartlarına uygun maliyetle elektrik üretimi yapamayan, ancak enerji arz güvenliği açısından ayakta tutulması zorunlu görülen elektrik üretim tesislerine verilen kapasite mekanizması 2026 yılında da devam edecek. Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirnketi, 2019 yılından bu yana her yıl yaptığı bu yıl da önümüzdeki yılın kapasite mekanizmasından yararlanacak santral gruplarını ilan etti.
32 SANTRAL DESTEK ALACAK DENİLDİ AMA…
Buna göre yerli kömür (linyit) ve doğalgaz ile çalışan elektrik üretim santralleri, kapasite desteğinden yararlanabilecek. 2026 yılında kapasite mekanizması desteğinden yararlanmak isteyen santrallerin başvuruları 15 Ekim 2025 tarihine kadar alındı. Yararlandırılacak santraller listesi ise 30 Ekim 2025 tarihinde açıklandı. Listede 16’sı ithal doğalgaz, 16’lı yerli linyitle çalışacak tesisler olmak üzere toplam 32 termik santral yer aldı. TEİAŞ’ın yayınladığı listenin sonunda iki adet de aday santral adına yer verildi.
“SÜRPRİZ ÇALIŞMA” MORAL BOZDU
30 Ekim 2025 tarihinde açıklanan kapasite desteği alacak santraller listesindeki tesislerin işletmecileri, yılın son ayına girilirken moral bozan bir söylenti ile karşılaştı. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu’nun (EPDK), yerli kömür ile çalışan elektrik üretim santrallerine yönelik kapasite desteği uygulamasına son verilmesine yönelik bir çalışma yürüttüğü söyleniyordu. Konu araştırıldı ve gerçekten de bu yönde bir tartışmanın yürüdüğü ortaya çıktı.
BAKAN ÖNCE İŞÇİLER İLE PAYLAŞMIŞTI
Kabul edilip yürürlüğe girmesi halinde yerli kömürden elektrik üreten termik santralleri kapasite desteğinden mahrum bırakacak uygulamanın gerekçelerinin başında, bu tesislerin üretecekleri elektriği diledikleri takdirde beş yıl boyunca kilovatsaat (kWh) başına 7.5 cent’lik bir fiyattan Elektrik Üretim AŞ’ye (EÜAŞ) satabilmelerine yönelik uygulama yer alıyor. Ancak söz konusu uygulamanın Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar tarafından, hem de Soma’da ve de kömür işçilerine hitaben konuşma yaparken ilan edildiği tarih 5 Eylül 2025 idi. Yani TEİAŞ’ın kapasite mekanizması desteğinden yararlanacak santraller listesini yayınladığı tarihten yaklaşık iki ay önce.
İŞLETMECİLER BAKANLIK KORİDORLARINDA
Enerji Günlüğü’nün edindiği bilgiye göre, yerli kömür santrallerini kapasite mekanizması dışında bırakabilecek düzenleme ihtimali, söz konusu tesisleri işleten şirketleri harekete geçirdi. Şirketler önce kendi aralarında toplantılar yaparak bir yol haritası oluşturmaya, ardından da seslerini duyurmaya yöneldi. Ancak kamuoyuna açıklama yapmak yerine Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ve Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) koridorlarında seslerini yetkililere duyurmaya çalışma yolunu tercih etti.
Gerek bakanlık, gerekse EPDK yetkilileri ile yaptıkları temaslarda, kapasite desteğinin verilmeye devam edilmesi gerektiğini dile getirdiler.
ŞİRKETLER GEREKÇEYİ HAKSIZ BULUYOR
Şirketlere göre santrallerde üretecekleri elektriğin devlet (EÜAŞ) tarafından döviz bazında sabit fiyattan satın alınacak olmasını, kapasite mekanizmasından yararlanmalarının önüne engel olarak çıkarmak doğru değil. Bu değerlendirmenin gerekçesi ise söz konusu santrallerin geçmişte de bir yandan kapasite mekanizması desteği alırken, bir yandan da ürettikleri elektriği devlete satabilmiş olmaları. Enerji Günlüğü’nün konuya ilişkin soru yönelttiği yerli kömürden elektrik üreten bazı şirketlerin yetkilileri, söz konusu tesislerin durumunun bugün de farklı olmadığı, dolayısıyla enerji arz güvenliği ve istihdama katkı için her iki desteğin de sunulması gerektiği tezini dile getirdi.
KAPASİTE MEKANİZMASININ TARİHİ
7 Eylül 2016: 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu’nda yapılan değişiklik ile kapasite mekanizmasının kurulmasına yönelik yasal altyapı oluşturuldu.
20 Ocak 2018: Elektrik Piyasası Kapasite Mekanizması Yönetmeliği Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi.
31 Ocak 2018: Kapasite mekanizmasından yararlanmak isteyen santrallerin başvuruları alındı ve mekanizma kapsamına dahil edilecek santraller belirlendi.
Nisan 2018: Kapasite mekanizması fiilen uygulanmaya başlandı.
Kapasite mekanizmasından yararlanan santral türleri ve sayıları yıllar itibarıyla değişiklikler gösterdi. 2019’dan bugüne kapasite mekanizması desteği verilen santral türleri şöyle:
2019: Doğal gaz – İthal kömür – Yerli kömür – HES
2020: Doğal gaz – İthal kömür – Yerli kömür – HES
2021: Doğal gaz – İthal kömür – Yerli kömür – HES
2022: Doğal gaz – İthal kömür – Yerli kömür – HES
2023: Doğal gaz – İthal kömür – Yerli kömür – HES
2024: Doğal gaz – İthal kömür – Yerli kömür
2025: Doğal gaz – Yerli kömür
2026: Doğal gaz- Yerli kömür (Teiaş tarafından, 31 Ekim 2025 tarihinde ilan edildi)
DEVLETİN KÖMÜR ELEKTRİĞİ ALIMLARI
2001 yılından itibaren yeni elektrik üretim projesi geliştirmeyi bırakan, elindeki santralleri de üretim özelleştirmeleri adı altında özel sektöre ihaleler yolu ile devreden kamu, ilerleyen dönemlerde gerek elektrik arz-talep dengesini sağlayabilmek gerekse fiyatları kontrol altında tutabilmek adına, özel sektör tesislerinden elektrik alımı gerçekleştirdi.
Devlet adına özel sektör santrallerinin elektriğini alan yetkili kurum ise Elektrik Üretim AŞ oldu. EÜAŞ’ın piyasa regülasyonu amaçlı elektrik alımı yaptığı santral türleri arasında yerli kömür santralleri de yer aldı. EÜAŞ tarafından yerli kömür santrallerinden elektrik alımına yönelik ilk uygulama 2016-2021 yılları arasında hayata geçirildi. Bu dönemde yerli kömür santralleri, kurulu güçlerinin yaklaşık yüzde 50’sine karşılık gelen üretimlerini, kilovatsaat başına ortalama 50 cent (dolar) birim fiyat üzerinden EÜAŞ’a sattı.
EÜAŞ, bu yıl (2025) itibariyle yeniden yerli kömür santrallerinden elektrik alımına başladı. Dileyen özel sektör santral işletmecisi, EÜAŞ ile sözleşme imzalamak kaydı ile 2029 yılı sonuna kadar, kurulu güçlerinin yüzde 60’ına karşılık gelecek miktardaki elektriği kilovatsaat başına 7.5 cent (dolar) fiyattan EÜAŞ’a satmaya başladı. Yerli Kömür Kaynaklı Elektrik Üreticileri Derneği (YEKÜD), üye şirketlerin uygulamadan duyduğu memnuniyeti yansıtan bir açıklama yapmış ve yerli kömürden üretecekleri elektriğin yarısına 5 yıl süreyle verilen alım garantisinin arz güvenliğine ciddi bir katkı sağladığı görüşünü dile getirmişti. Ancak uygulamayı eleştirenler de olmuştu.
Mehmet KARA – Enerji Günlüğü